Świątynia Artemidy w Efezie

Pierwszą ze świątyń w mieście, wzniesioną około roku 850 p.n.e. była świątynia poświęcona Kybele, bogini płodności, poprzedniczce Artemidy. Miejsce kultu parokrotnie przebudowywano, a jeden z piękniejszych wariantów ufundował Krezus, bajecznie bogaty król Lidii. W 365 roku p.n.e. szaleniec Herostrat spalił ją doszczętnie i dopiero pod koniec IV w. p.n.e. na tym miejscu wzniesiono świątynię zaliczaną do siedmiu cudów świata.

Kolumny

Fundamenty wielkiej świątyni położono na ruinach wcześniejszych sanktuariów. Grupy robotników początkowo wyrównywały plac, budowały główny taras i schody, a następnie zaczęto pracę nad kolumnami. Grecki architekt Chersifron znał architekturę świątyń egipskich, a „las kolumn”, który tu stworzył, był drugim przykładem zastosowania takiego stylu w architekturze greckiej. Kolumn było 127 i miały ponad 18 metrów wysokości. Podwójnym rzędem okalały wnętrze. Każda składała się z segmentów, tak zwanych bębnów, na których powierzchni pozostawiono występy mające służyć jako uchwyty przy podnoszeniu bębna w górę. Kiedy segment trafiał na swoje miejsce, kamieniarze skuwali występy i wygładzali powierzchnię.

Wozy zaprzęgnięte w woły woziły bębny z oddalonego o ok. 8 kilometrów kamieniołomu. Robotnicy składali każdą kolumnę z 12 cylindrycznych segmentów, umieszczając jeden na drugim. Aby podnieść go w górę, posługiwano się systemem dźwigni, kołowrotków ręcznych, żurawi i bloków. Kolumny stopniowo zwężały się ku górze, przez co wydawały się jeszcze wyższe. Zgodnie z tradycją wysokość kolumny jońskiej stanowiła dziesięciokrotność szerokości. W gotowych kolumnach kamieniarze żłobili rowki zwane kanelurami. Te jońskie miały zazwyczaj 24 rowki, kolumny innych stylów - mniej.

Rzeźby

Nad wyglądem świątyni pracowali najlepsi rzeźbiarze okresu. Pracę zaczynali od wykonywania szkiców na kamieniu, a następnie wykwalifikowani kamieniarze rzeźbili postacie nadzorowani rzez mistrzów. Wiele bębnów było ozdobionych płaskorzeźbami przedstawiającymi postacie naturalnej wielkości. Przywykliśmy do tego, że greckie rzeźby w muzeach są białe, ale wiele z nich pomalowanych było na olśniewające kolory, które w ciągu wieków wyblakły pod wpływem działania warunków atmosferycznych. Do wytwarzania farb używano barwników roślinnych i mineralnych, mieszano je z wodą, a czasem dodawano białko jajka jako spoiwo. Popularnymi kolorami była czerwień, błękit i złoty. W British Museum w Londynie możemy podziwiać bęben, który ukazuje z lewej strony mityczną postać uskrzydlonego Tanatosa, Eurydykę lub Persefonę stojącą w środku oraz Hermesa, posłańca bogów, z prawej strony.

Najwspanialszy cud?

Wzniesienie majestatycznej świątyni Artemidy było niewiarygodnym osiągnięciem, jeśli weźmiemy pod uwagę prymitywny sprzęt i środki transportu, jakimi dysponowano w tamtych czasach. Trzeba było wiele lat ogromnej pracy niewolników, aby osiągnąć cel. Wszyscy z ogromnym poświęceniem pracowali nad realizacją projektu, miał on bowiem ogromne znaczenie religijne. Rezultat tej pracy bez wątpienia zapierał dech w piersiach. Widok ukończonej świątyni zdumiewał starożytnych pisarzy. Filon z Bizancjum był wręcz zaszokowany, pisał: „Widziałem mury i wiszące ogrody w Babilonie, posąg Zeusa Olimpijskiego, Kolosa Rodyjskiego, wysokie piramidy i grobowiec Mauzolosa. Ale kiedy zobaczyłem świątynie w Efezie wznoszącą się do chmur, zaćmiła ona wszystkie inne cuda”.
Kolejny z antycznych pisarzy, Antypater z Sydonu, na widok tej majestatycznej budowli powiedział: „Z wyjątkiem Olimpu Słońce nie oglądało niczego, co mogłoby się z tym równać”.

Artemida

Bogini Artemida była córką Zeusa i Latony i siostrą bliźniaczką Apolla. W tej świątyni była czczona przez sześć wieków (od III w. p.n.e. do III w.). Oryginalny posąg Artemidy prawdopodobnie został zniszczony, ale zachowało się wiele kopii. Ma wiele piersi, co symbolizuje płodność. W Efezie Artemida była również patronką dzikich zwierząt i nie należy jej mylić z Artemidą – boginią łowów, czczoną przez Greków, czy też Dianą, jej rzymskim odpowiednikiem. Jej figura często była ozdobiona wyobrażeniami prawdziwych oraz mitycznych zwierząt. Lwy, byki, jelenie, pantery i gryfy podkreślają związek bogini z naturą. Zasadniczym miejscem kultu była komnata wewnątrz świątyni, gdzie znajdował się 15 metrowy posąg Artemidy, wykonany ze złota i kości słoniowej. Płonące ognie, które go oświetlały, tworzyły dramatyczną scenerię dla modłów.

Skarbiec i azyl

Z jakiej skały powstawały rzeźby zdobiące mauzoleum w Halikarnasie?

Postęp prac nad Mauzoleum w Halikarnasie nadzorował sam Mauzolos. Po jego śmierci najwybitniejsi rzeźbiarze ówczesnych czasów postanowili dokończyć swoją pracę bez otrzymania zapłaty.

Świątynia o wymiarach 114 na 55 metrów miała wiele funkcji. Nikt nie ośmieliłby się okradać świętego miejsca, więc budowla służyła jako skarbiec zarządzany przez najwyższego rangą kapłana. Sanktuarium było miejscem azylu - wielu ludzi szukało w nim schronienia, wiedząc, że będą tam bezpieczni od aresztowań czy prześladowań. Na dziedzińcu handlarze wystawiali swoje stragany. Sprzedawali małe srebrne kopie posągu Artemidy i miniaturki samej świątyni.

Świątynia dziś

W roku 262 Goci zajęli Efez i zniszczyli miejsce kultu, kiedy to chrześcijaństwo stało się oficjalną religią imperium rzymskiego. Mieszkańcy opuścili miasto, a po świątyni nie pozostał żaden ślad. Dopiero w 1870 roku angielski archeolog John Turtle Wood po siedmiu latach wykopalisk odkrył resztki ruin. Wykopał 75 rowów, zanim na nie natrafił. Znaleziono tam kilka najstarszych znanych nam złotych monet. Noszą one symbole Artemidy - Kybele.