Żyć chwilą. Henry Gustav Molaison – amnezja, o której nigdy nie zapomnimy

W rzeczywistości, z chwili na chwilę, Henry czuł się prawie tak, jakby właśnie obudził się z głębokiego snu, posiadając tylko ulotne resztki wspomnień będące zawsze są poza jego zasięgiem. Każde doświadczenie, zarówno to nudne, jak i dramatyczne, wyparowywało z jego pamięci w ciągu kilkudziesięciu uderzeń serca i nie pozostawiało po sobie żadnego śladu.

Przez ponad pół wieku Henry Gustav Molaison żył z amnezją następczą uniemożliwiającą mu zapamiętywanie nowych wydarzeń, które następowały po urazie. W efekcie jego jedynymi wspomnieniami były te, które posiadał przed amnezją oraz krótkie przebłyski spraw, które bezpośrednio poprzedzały teraźniejszość. Rodzaj amnezji, na którą cierpiał Henry, skutecznie blokowała więc tworzenie się nowych wspomnień. W rezultacie ostatnie wspomnienia sprzed choroby zostały utrwalone na zawsze, często w połączeniu ze stałym odczuciem, że właśnie obudzono go z „nieświadomego” stanu, który wypełniał całe życie od czasu urazu. Przerażające, prawda? Mimo tego, Henry'ego nie opuszczał dobry humor.

Upośledzenie Henry'ego nie wzięło się znikąd. Było ono niezamierzonym wynikiem eksperymentalnej operacji mózgu przeprowadzonej w 1953 roku. Zdecydowano się na nią ze względu na mocne napady padaczkowe, które zaczęły pojawiać się u tego inteligentnego nastolatka. Charakteryzowały się one utratą przytomności, skurczami mięśni i zesztywnieniem ciała. Częstotliwość ataków wzrosła u młodzieńca do tego stopnia, że co kilka minut doświadczał on spontanicznych utrat przytomności. Po przeanalizowaniu wszystkich innych znanych ówczesnej medycynie sposobów dr William Scoville zdecydował, że wymagana jest radykalna resekcja medialnych działów płatów skroniowych. Tak poważna operacja była desperacką próbą przywrócenia młodemu Henry'emu normalnego życia. Nie do końca się to udało. Pionierska operacja co prawda okazała się sukcesem i napady padaczkowe występowały już bardzo rzadko, ale usunięcie hipokampów pozbawiło Henry'ego zdolności do tworzenia nowych wspomnień.

Poważnie przeszkodziło to Henry'emu w prowadzeniu normalnego życia. Ze względu na swój stan mężczyzna szybko stał się najbardziej znanym na świecie podmiotem w badaniu ludzkiego mózgu. Prawdziwa tożsamość pacjenta przez dłuższy czas była ścisłe tajna. W literaturze medycznej początkowo podane były tylko jego inicjały „H.M.”. Upośledzenie H.M. po raz pierwszy w historii pozwoliło badać pamięć poza sferą filozofii i znacznie przyczyniło się do napędzenia tego odłamu nauki. Wcześniejsze próby odkrywania tajemnic i zagadek pamięci ograniczały się do prowadzenia badań na zwierzętach. Naukowcy celowo niszczyli różne obszary mózgu zwierząt laboratoryjnych, aby monitorować utratę funkcji pamięci. Takie eksperymenty były nie tylko nieprzyjemne dla zwierząt, ale także frustrująco niejednoznaczne dla badaczy.

Pomimo swojego stanu Henry Gustav Molaison został opisany jako przyjacielski i elokwentny z wyższym niż przeciętne IQ. Do tego posiadał uroczą osobowość . W ówczesnych latach osiemdziesiątych wciąż żywo przypominał sobie wydarzenia z dzieciństwa, takie jak krach na giełdzie w 1929 roku, ale za każdym razem, gdy mówiono mu o śmierci matki, był od nowa pogrążany w ponownym smutku. Żal był krótkotrwały, ponieważ treść wiadomości wkrótce wymykała się słabej „pamięci roboczej”. W wywiadzie dla naukowców sam H.M. tak opisał swój stan:

„W tej chwili, zastanawiam się, czy zrobiłem lub powiedziałem coś nie w porządku? Widzisz, w tym momencie wszystko wydaje mi się jasne, ale co się stało przedtem? To mnie martwi. To jak budzenie się ze snu. Po prostu nie pamiętam.”

Podobnie jak większość osób cierpiących na amnezję, Henry również doświadczył pewnego stopnia amnezji wstecznej, która zatarła szczegóły kilku miesięcy poprzedzających fatalną operację.

Postępy Hnery'ego M. były przez ponad 40. lat śledzone przez neurolog Suzanne Corkin. Za każdym razem, gdy pacjent spotykał się z panią doktor, przedstawiał się i witał tak, jakby widział ją po raz pierwszy w życiu. Pewnego razu miała jednak miejsce sytuacja, w której pielęgniarka wspomniała Henry'emu, że „Dr. Corkin” o niego pytała, a on odpowiedział pytaniem „Suzanne?”. Chociaż H.M. nie był w stanie przypomnieć sobie, kim była kobieta, w jakiś sposób zdołał skojarzyć jej imię i nazwisko.

Z biegiem lat skromna ilość informacji semantycznych rzeczywiście przeniknęła do pamięci Henry'ego, co sugerowało, że jego mózg pomimo ogromnych trudności próbował znaleźć alternatywne ścieżki zapamiętywania, co czasami kończyło się sukcesem. H.M. wiedział, że prezydent Kennedy został zamordowany w 1963 roku i mógł z grubsza narysować plan domu, w którym mieszkał przez kilka lat po operacji. Henry wydawał się nie niepokoić starszą twarzą, którą patrzyła na niego z lustra, co wskazywało, że nie był on zaskoczony faktem, że od operacji minęło już kilkadziesiąt lat. Zapytany, co myśli o swoim wyglądzie, odpowiedział rzeczowo: „Nie jestem chłopcem”. Wydaje się też, że uświadomił sobie, że jego pamięć jest zepsuta i że naukowcy badają go, aby dowiedzieć się więcej o ludzkim umyśle. Kiedyś zapytany, czy jest szczęśliwy, Henry bez wahania odpowiedział: „tak”. Kontynuując, dodał: „myślę, że to, czego się o mnie dowiedzą, pomoże im pomagać innym ludziom”.

Wkład H.M. w naukę nie ustał po jego śmierci w 2008 roku. Henry zgodził się przekazać swój mózg do badań, aby pewnego dnia neurolodzy mogli szczegółowo zbadać zmiany i obrażenia powstałe po eksperymentalnej operacji.