Zamki Joannitów w Polsce

Templariusze wkrótce zajęli się szeroko pojętymi usługami bankowymi, Krzyżacy zaczęli budować swoje państwo w Prusach, natomiast Joannici nie zrezygnowali z walki z muzułmanami w rejonie morza śródziemnego. Podobnie jak inne zakony rycerskie również Joannici otrzymywali nadania w całej Europie w postaci przywilejów i majątków ziemskich. W ten sposób trafili już w XII wieku na ziemie współcześnie polskie. Byli dobrymi gospodarzami, więc ich posiadłości rozkwitały.

Prawdziwy rozwój zakonu Joannitów nastąpił na dzisiejszych ziemiach zachodnich w XIV wieku, po upadku Templariuszy. Na podstawie układu z Cremmen Joannici przejęli trzecią część majątku Templariuszy, dokupili również wiele innych posiadłości. Powstało wówczas dużo komandorii joannickich na bardzo małym terenie. To zagęszczenie w naturalny sposób prowadziło do jednoczenia się pod wspólnym przewodnictwem i w ten sposób powstał Baliwat Brandenburski, a na jego czele stał Herrenmeister, czyli Mistrz. Baliwat to była zwykła jednostka organizacyjna w strukturze zakonnej, ale Baliwat Brandenburski był szczególny. Znajdował się pod formalna opieką Hohenzollernów, władców Brandenburgii, miała dużą autonomię w ramach Wielkiego Przeoratu Niemiec. Po konwersji na luteranizm rycerze Baliwatu zachowali formalną zależność od przeoratu, płacili nawet daniny na rzecz centrali zakonu (więcej o Joannitach - https://discover.pl/zakon-maltanski-joannici/).

Zamki Joannitów to głównie zamki budowane przez zakonników z Baliwatu Brandenburskiego. Najbardziej znany i najlepiej zachowany jest zamek w Łagowie. Łagów był majątkiem zakupionym w połowie XIV wieku przez Joannitów, którzy prawie natychmiast przystąpili do budowy zamku z przeznaczeniem na siedzibę komandorii, Do czasu kupienia majątku w Słońsku zamek w Łagowie przejściowo pełnił role siedziby Baliwatu. Zamek rozbudowywano i umacniano przez wieki. Zbudowany został na wzgórzu między jeziorami, w miejscu posiadającym naturalne walory obronne. Obok zamku powstała nowa osada, a stara osada na wzgórzu sokolim została opuszczona. W działaniach wojennych zamek w Łagowie brał udział tylko raz, w czasie wojny trzydziestoletniej, ale nie został zbyt mocno zniszczony. Dzisiaj to w zasadzie jedyny zamek budowany przez Joannitów zachowany w całości.

Jednym z piękniejszych zamków jest zamek w Swobnicy, obecnie w dużym stopniu zdewastowany. Zbudowany został nad jeziorem, które opasało zamek z dwóch stron i zasilało fosę. Jest zamek zbudowany na planie kwadratu z dużym budynkiem mieszkalnym, kaplicą i wieżą wpisanymi w mury obwodowe. Do zamku przylegało duże podzamcze. Zamek był siedziba komandorii do wojny trzydziestoletniej, po której został Joannitom odebrany i przebudowany na barokową rezydencje przez żonę elektora brandenburskiego. Dzisiaj jest mocno zdewastowany i z pięknego wystroju zostało niewiele. Jeszcze gorszy los spotkał zamek w Słońsku zakupiony w 1426 roku z przeznaczeniem na siedzibę Baliwatu Brandenburskiego. Zamek szybko przebudowano na potrzeby zakonu, natomiast większa rozbudowa miała miejsce w XVI wieku, niektórzy uważają, że w zasadzie zamek zbudowano od nowa. Zamek zniszczony w wojnie trzynastoletniej odbudowano jako barokową rezydencję. W 1811 majątek Joannitów został przejęty przez państwo pruskie, a zakon zlikwidowany. W połowie XIX wieku Baliwat Brandenburski reaktywowano w nieco innej formie i zwrócono mu zamek w Słońsku. Po wojnie zamek został rozszabrowany i długo stał nieużytkowany, aż spłonął w 1975 roku. Dzisiaj to ruiny.

To oczywiście nie wszystkie zamki budowane lub czasowo użytkowane przez Joannitów. Jest ich więcej, warto się nimi interesować, to także nasze dziedzictwo.